De Algemene Centrale - ABVV en ABVV MetaaI hebben in samenwerking met het onderzoekscentrum HIVA een enquête uitgevoerd waaruit de negatieve gevolgen van atypische tewerkstelling zijn gebleken. Want 24/7, ofwel alle uren van de week paraat staan, heeft zeker zijn gevolgen. Zo’n atypische werktijden hebben namelijk een negatieve impact op de gezondheid en het welzijn van de werknemer.

Sinds 2021 is 24 juli uitgeroepen tot dag van de shiftmedewerker. Een symbolische datum die de shiftmedewerkers bedankt, want zonder hen zouden veel bedrijven hun productie ‘s nachts en tijdens weekends moeten stilleggen. Zij zijn er namelijk dag en nacht, 24 op 24 en 7 op 7 ofwel... 24/7. Maar op 24/7 wordt ook de aandacht op de gevolgen van atypische arbeidstijden gevestigd.

Onderzoek naar de impact

Dankzij het werk van HIVA (onderzoekinstituut voor arbeid en samenleving van KU Leuven) kon de impact op de gezondheid en het welzijn van shiftwerknemers onderzocht worden. Respondenten kregen niet alleen vragen via een online‑enquête, maar konden nadien ook via een panelgesprek hun praktijkervaringen delen. Maar liefst 4619 respondenten vulden de enquête volledig in. Deze gegevens werden nadien kwalitatief geanalyseerd door HIVA.

Wat zeggen de cijfers?
Op basis van de enquête kunnen we het volgende vaststellen:
Slaap:

•    67% van de respondenten vindt hun slaappatroon niet goed;
•    65% zegt dat hun slaappatroon een negatieve impact heeft op het sociaal en familiaal leven;
•    69% geeft aan dat het werk een negatieve impact heeft op hun slaappatroon.

Fysiek:

•    47% van respondenten geeft aan op fysiek vlak zwaar of zeer zwaar werk te verrichten;
•    16% zegt op fysiek vlak een lichte of zeer lichte werkbelasting te hebben.

Mentaal & sociaal:

•    66% van de respondenten zegt dat hun werk op mentaal vlak zwaar of zeer zwaar is;
•    27% vindt dat hun leven in balans is;
•    39% geeft aan dat mentale of sociale problemen een negatieve impact hebben op hun werk;
•    50% zegt dat het werk een negatieve impact heeft op hun mentaal en sociaal welzijn.

Houdbaarheid

Tot wanneer kan men dit soort jobs dan uitvoeren? 51% van de bevraagde ABVV‑leden denkt hun job niet te kunnen volhouden tot na hun 60ste en slechts 10% denkt het te kunnen volhouden tot 65 jaar. 
Maar de werknemers zijn wel positief ingesteld als het gaat om jobtevredenheid. Volgens 75% van hen heeft het te maken met de collega’s die hen ondersteunen en helpen én voor 39% is het de baas die hen helpt en ondersteunt. 

Deze cijfers beamen dat statement, al is niet alles positief:

•    45% vindt dat de tijd vaak of altijd vliegt tijdens het werk;
•    61% is vaak of altijd uitgeput aan het einde van de werkdag;
•    20% van de respondenten heeft twijfels bij het belang van hun werk.

Opmerkelijke conclusie

Weekendwerk, quick returns en onregelmatige werkuren zijn verbonden aan een slecht welzijn. Zo hebben werknemers in dit arbeidsregime vaak last van slaapproblemen, hun fysieke gezondheid en van hun mentaal en sociaal welzijn. Een vaste regelmaat en inspraak op de werktijden zijn verbonden met een goed welzijn. 

Wat is de huidige realiteit?

In het huidige systeem kunnen we deze problematiek aankaarten en verbeteren op drie niveaus: 

1.    Op interprofessioneel niveau
(via de arbeidswetgeving)
2.    Op sectoraal niveau (via een cao)
3.    Bij het CPBW (Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk) – hier heb je als werknemer de meeste impact.

Personeelsbesparingen kunnen echter de reden zijn dat werknemers moeten inspringen in shiften, waardoor er toch nog onregelmatigheden in de schema’s zitten. Daarnaast is het sociaal klimaat in sommige ondernemingen ondermaats en falen soms ook interventies op preventief vlak.

Een sectorale cao zorgt voor gelijke spelregels voor alle ondernemingen. Een cao die bijvoorbeeld jobkwaliteit naar voren schuift. Er zijn afspraken met betrekking tot nacht‑ en ploegenarbeid, afspraken rond de aankondiging van wijzigingen in het uurrooster en demografieplannen. Jobkwaliteit meetbaar maken en reguleren is niet eenvoudig. 

De nationale en Europese wetgeving bevat heel wat bepalingen die, mochten ze nageleefd worden, de situatie van de werknemers zouden verbeteren. Maar er is vandaag een tekort aan capaciteit bij de inspectiediensten.