Silicose: terug van weggeweest?
Silicose, een vorm van stoflong, is een dodelijke aandoening die haar come-back dreigt te maken als gevolg van de langdurige bewerking van composietsteen. Hoewel in het buitenland reeds tientallen vaak niets-vermoedende slachtoffers ontdekt zijn, staat het onderzoek ernaar nog in zijn kinderschoenen.
Silicose is voor velen iets van het verleden: mijnwerkers, steenbewerkers, werknemers in gieterijen, glasbewerkers … in heel wat sectoren (maar zeker niet overal) is ondertussen al veel vooruitgang geboekt op het vlak van preventie, bovendien zijn de meeste Belgische mijnen al jaren dicht.
Maar de ervaring in de arbeidsgeneeskunde leert ons echter dat ‘oude’ risico’s vaak terugkomen in een andere vorm, en op plaatsten waar men het niet had verwacht.
Wat is Silicose?
Silicose is een vorm van stoflong, een dodelijke aandoening die veroorzaakt wordt door het inademen van kwarts (ook wel kristallijne silica of siliciumdioxide genoemd). Door het ingeademd kwarts ontstaat er geleidelijk aan littekenweefsel in de longen, waardoor deze mensen last krijgen van een chronische hoest en kortademigheid. Silicose is op dit moment niet te genezen.
Ook na het stoppen van de kwartsblootstelling, vaak doordat de werknemers werkonbekwaam wordt, kunnen de longen aangetast door silicose nog verder achteruitgaan doordat het kwarts aanwezig blijft in de longen. Bijkomend dienen we in het achterhoofd te houden dat kwartsstof niet alleen silicose kan veroorzaken, maar ook longkanker (soms vele jaren na de blootstelling), chronische bronchitis, sommige auto-immuunziekten, enzovoort.
Waar komt het vandaan?
Kwarts komt vooral vrij bij het mechanisch bewerken (slijpen, boren, polijsten, …) van bepaalde kwartshoudende materialen of grondstoffen. Meestal ontstaat silicose door langdurige inademen (> 20 jaar) van kwartsstof. De voorbije jaren zijn er her en der in de wereld epidemieën gemeld van silicose bij mensen die composietsteen bewerken (EN: ‘artificial stone’, FR: ‘pierre artificielle’).
Composietstenen bestaan meestal uit een hoog percentage kwarts (90-95%) samengebonden met synthetische harsen.
Vooral de laatste 10-15 jaar lijken deze gebruikt te worden voor het maken van onder andere keuken- of badkamerbladen. Ze winnen in populariteit omdat ze voor consumenten verschillende voordelen hebben ten opzichte natuursteen. Er zijn een aantal grote merken van composietstenen die veel gebruikt zijn (Caesarstone, Cosentino/Silestone, Unistone, Diresco [= Belgisch] …), Dedoruin (BE).
Zo goed als alle grote keukenhandelaars (IKEA, KVIK, Dovy Keukens etc.) hebben werkbladen van de gebruiksvriendelijke en goedkope composietsteen in hun gamma.
Maar voor diegenen die de stenen bewerken is het dus gevaarlijker dan bijvoorbeeld graniet aangezien de kwartsinhoud hoger is, zeker indien er binnen geslepen wordt en er geen preventiemaatregelen genomen worden. Bovendien lijkt het risico op het ontwikkelen van silicose bijzonder groot voor deze werknemers: de Australische longartsen vonden door het organiseren van een screening in een aantal bedrijven dat 35% van de onderzochte werknemers silicose had!
In het buitenland al gevallen vastgesteld
In Australië werden tal van gevallen vrij recentelijk vastgesteld: eerst 1 iemand, dan—door met een beperkte groep longartsen actief te zoeken — nog 7, en dan door een grotere campagne in de bedrijven in totaal 53! Jammer genoeg vonden we in België recent ook 2 werknemers met silicose in een 2-mansbedrijf in de provincie Antwerpen. Bij één van de 2 mannen had het ook 3 jaar geduurd voor men de diagnose van silicose had gesteld.
In 2010 zijn in Spanje (Oviedo) reeds de eerste 3 bewerkers van composietsteen met silicose gevonden. Daarna volgden ook andere plaatsen in Spanje: in het universitair ziekenhuis van Cádiz hebben ze ondertussen 95 werknemers met silicose gevonden 2,3. In de hele provincie Andalucía waren er 252 werknemers met silicose aangegeven als beroepsziekte en hiervan waren er 188 gerelateerd aan het bewerken van composietsteen.
Ook in Israël en Italië heeft men werknemers met silicose gevonden.
Is een epidemie in België mogelijk?
In verschillende landen zijn er al ‘alerts’ uitgestuurd om aandacht te trekken voor de risico’s van werken met composietsteen: Australië/Nieuw Zeeland (RACP), Frankrijk (nog voor er casussen gevonden zijn), en Brazilië.
We denken dat we mogelijk aan de start staan van een ‘epidemie’, ook in België. De meeste werknemers met silicose die beschreven worden door de artsen in Spanje en Australië ontwikkelden na een 10-tal jaren klachten. Net de laatste 10 jaar is het gebruik van composietsteen enorm toegenomen. Daardoor komen deze silicoses waarschijnlijk pas de laatste jaren aan de oppervlakte.
Daarnaast gaat het over een sector waar het niet verwacht wordt (het zijn immers geen mijnwerkers maar meestal plaatsers van keukenbladen) waardoor de werknemers en werkgevers zich niet bewust zijn van de risico’s en de surveillance van de arbeidsgeneeskundige diensten hier niet op gericht is.
Behoort Silicose dan niet tot het verleden?
Historisch gezien kwam silicose vooral voor bij mijnwerkers, steenbewerkers, werknemers in gieterijen, glasbewerkers … In heel wat sectoren (maar zeker niet overal) is er al vooruitgang geboekt op het vlak van preventie, waardoor silicose door velen wordt beschouwd als iets van het verleden (vooral ook omdat de grote mijnen in België gesloten zijn).
De ervaring in de arbeidsgeneeskunde leert ons echter dat ‘oude’ risico’s vaak terugkomen in een andere vorm, en op plaatsten waar men het niet had verwacht.
Preventie
Preventie is het allerbelangrijkste om aan kwarts gerelateerde ziektes te vermijden.
Relatief eenvoudige preventiemaatregelen kunnen het risico drastisch verminderen.
De hiërarchie van de preventiemaatregelen is ook hier bijzonder belangrijk:
Allereerst moeten het vrijkomen en de verspreiding van kwartsstof beperkt worden. Dat is een organisatorische maatregel. Dat kan door een ander materiaal, aangepaste formaten te bestellen... Er kan ook gekozen worden voor een andere werkmethode die minder stof te veroorzaken (zie verder).
Na deze organisatorische maatregelen gaat de keuze naar het installeren van collectieve maatregelen.
Als het vrijkomen en de verspreiding van kwartsstof niet voorkomen kunnen worden, dan moet:
- gereedschap met goed aansluitende afzuiging op het werkvlak en/of watertoevoer worden gebruikt
- er voldoende ventilatie zijn en moet de werkruimte grondig en regelmatig schoongemaakt worden.
Als de voorgaande maatregelen niet het gewenste effect hebben, moeten het aantal blootgestelde werknemers en de blootstellingsduur beperkt worden (zie ook organisatorische maatregelen)
Ten slotte zijn er onder de preventiemiddelen de persoonlijke beschermingsmiddelen. Deze moeten door de werkgever ter beschikking van de werknemers worden gesteld.
Draag bij voorkeur een stofmasker met een FFP3-filter op, ook als er stofafzuiging aanwezig is. Controleer regelmatig of de filter niet beschadigd en de vervaldatum niet overschreden is. Vervang de filter zo vaak als de leverancier aanraadt. Een stofmasker met twee filters maakt het ademen een stuk gemakkelijker.
Ga na of de rubberen rand van het masker goed aansluit op het gezicht. Omdat sommige mensen huidirritatie krijgen van rubber, bestaan er ook stofmaskers waarbij de rand van kunststof is. Bewaar de filters stofvrij.
Let ook op voor restrisico’s. Na het verzagen blijft nog steeds kwartsstof rondhangen. Doe daarom uw stofmasker pas af wanneer u de werkplek verlaten hebt.
Voor meer informatie, zie de veiligheidsfiche over kwartsstof van Constructiv.
Actieve screening
Wat hier belangrijk is: de meeste slachtoffers die recentelijk in het buitenland ontdekt zijn, hadden klachten van de luchtwegen, maar artsen hadden tot dan toe niet gedacht aan silicose. Pas wanneer men actief is gaan zoeken en de juiste onderzoeken deed heeft men ontdekt dat deze mensen silicose hadden. De longartsen en radiologen zijn het niet meer gewoon om aan de diagnose van silicose te denken.
Tips
Indien men werkt met composietsteen en regelmatig gezondheidsproblemen heeft aan de luchtwegen is het belangrijk je huisdokter hierover te raadplegen en te melden dat je met dit risicovolle materiaal werkt. Je moet dit ook melden aan je arbeidsarts als je op jaarlijkse medische controle georganiseerd door de werkgever gaat.
Deze artsen kunnen je het best adviseren en indien nodig doorverwijzen naar een longarts die verdere testen zal doen.
Blijf bij elke raadpleging vermelden dat je met composietsteen werkt en dit gezondheidsrisico’s meebrengt. Artsen vergeten wel eens vragen te stellen over de werkomstandigheden en daardoor worden jammer genoeg verkeerde diagnoses gesteld en weinig adequate behandelingen voorgesteld.
Ondertussen zitten we als Algemene Centrale niet stil en nemen we onze verantwoordelijkheid om dit onderwerp hoog op de sectorale bouwagenda te zetten, de bevoegde beleidsniveaus over dit gevaar te informeren en specifieke informatiecampagnes voor de belangrijkste risicogroepen op poten te zetten.
Heb je verdere vragen over dit onderwerp, contacteer dan ons medewerkers welzijn van de studiedienst van de Algemene Centrale - ABVV: Hanne Sanders hanne.sanders@accg.be en Philippe Vigneron philippe.vigneron@accg.be.