Een wereldkampioenschap ontsierd door duizenden doden. Daar worden we niet meteen warm van. “Toch heeft de aandacht voor het WK toegelaten om de situatie van arbeidsmigranten in Qatar te controleren en enigszins te verbeteren”, vertelt Gianni De Vlaminck, federaal secretaris van de Algemene Centrale ABVV. “Al blijft het afwachten hoe goed die vooruitgang zal standhouden.”

De toewijzing van het WK Voetbal 2022 aan de Golfstaat Qatar was van bij het begin controversieel. Het land beschikte in 2010 niet over de nodige infrastructuur om het kampioenschap te organiseren. Er waren geen voetbalstadions in Qatar, geen transportnet naar die stadions, noch ervaring in het omgaan met een massa supporters. Alles zou nieuw midden in de woestijn worden gebouwd en uitgebaat. Niet door de 300.000 Qatari, maar door de 2 miljoen arbeidsmigranten  die de economie van Qatar doen draaien. Dat zijn niet alleen bouwvakkers, maar ook huishoudwerkers, hotelpersoneel en bewakingsagenten.

Toen al was duidelijk dat de arbeidsomstandigheden er slecht waren. Koen Vanbrabandt, adviseur op de internationale dienst van de Algemene Centrale ABVV, getuigt: “We wisten het. Met een FIFA die op geen enkele manier rekening houdt met arbeids- of mensenrechten, die het toernooi ging leiden in een land waar geen vakbonden actief zijn, dat was een scenario voor drama’s.” “Vanwege de enorme hitte werden de voetbalwedstrijden naar de winter verschoven”, vult Gianni De Vlaminck aan. “Maar de duizenden bouwvakkers, die moesten het jaar rond blijven werken.”

Wat heeft de FIFA bezield om het kampioenschap aan Qatar toe te wijzen?

De Vlaminck: “Geld, hè. Veel geld. De grote bazen, FIFA-voorzitter Sepp Blatter en UEFA-voorzitter Michel Platini, zijn later aangeklaagd én veroordeeld voor corruptie.”

Vanbrabandt: “De vakbonden hebben toen meteen gereageerd en op de slechte arbeidsomstandigheden gewezen.”

De Belgische coalitie voor waardig werk, bestaande uit vakbonden en ngo’s, waaronder FOS, schiet al in 2012 in actie, wanneer België een investeringsverdrag met Qatar tekent voor de bouw van de stadions. In 2013 brengen de organisaties de wantoestanden in Qatar onder de aandacht met een symbolische voetbalwedstrijd aan het Koning Boudewijnstadion. Een actie die op 20 oktober van dit jaar nog eens werd overgedaan.

Welke acties hebben de vakbonden nog ondernomen?

De Vlaminck: “De eerste vraag die BWI (de Building and Wood Worker’s International, de internationale koepel van vakbonden uit de bouw, red.) zich heeft gesteld, was: ‘Hoe voer je actie in een land waar vakbonden verboden zijn?’ Vakbonden zijn daar niet toegelaten. Mensen kunnen zich niet verenigen. De eerste bezoeken aan het land waren de contacten met de arbeiders zelf, clandestien. Mensen werden ’s nachts in hun verblijfplaats bezocht door actievoerders die wilden weten wat er precies gebeurde. De arbeiders wezen meteen op de onmenselijke arbeidsomstandigheden. De temperaturen in Qatar zijn niet geschikt om in open lucht te gaan bouwen. Ten tweede voelden ze zich gegijzeld door hun werkgever, omdat ze documenten hadden moeten ondertekenen waardoor ze vasthingen aan die werkgever. Dat is het gekende kafala-systeem, waarbij mensen zich laten sponsoren om ergens te gaan werken. Mensen meldden ook aan de vakbonden in landen als Nepal en Bangladesh, en tijdens de internationale contacten: ‘Er komen hier lijken terug uit dat land. Wat gebeurt daar?’”

Hoeveel doden zijn er uiteindelijk gevallen tijdens de bouw van de voetbalstadions in Qatar?

De Vlaminck: “Volgens de Britse krant The Guardian zijn er zo’n 6500 doden gevallen tijdens de bouw van de stadions, hotels en andere accommodatie. Maar het gaat niet altijd over ongevallen op de werven. Er vielen ook veel doden door hittestress. Jonge mannen die aan het werk waren in de bouw of in het metronetwerk en die door de inspanningen of de grote hitte ’s nachts overleden, maar niet op het werk. Als er geen voorafgaande aandoening is, zoals een hartprobleem, kan je vermoeden dat dat te wijten is aan de hitte. Een van de elementen die zijn afgesproken, is daarom dat er in de periode van de zomer niet gewerkt mag worden van 11 tot 15 uur, de periode van de grootste hitte. Helaas hoorde ik van een journalist dat in augustus de bouwvakkers wel werkten tussen 11 en 15 uur.”

“Wij wezen erop dat de FIFA zaken echt wel kan veranderen. Maar toen stonden we te roepen in de woestijn, letterlijk.” Gianni De Vlaminck, federaal secretaris, Algemene Centrale ABVV

De vakbonden hebben in 2014 de campagne Red Card for FIFA gelanceerd. Wat was jullie doel?

De Vlaminck: “We wilden vooral druk zetten op de FIFA als organisator, want Sepp Blatter zei: ‘It’s all about the game. Wij zijn gewoon voetbalmensen.’ Wij gingen daar tegenin en wezen erop dat de FIFA zaken echt wel kan veranderen. Maar toen stonden we te roepen in de woestijn, letterlijk.

De Belgische voetbalbond heeft overigens wél een zeker engagement getoond. CEO Peter Bossaert en voorzitter Paul Van de Bulck hebben aan de FIFA duidelijk laten weten: ‘Het gaat om meer dan voetbal’. De voetbalbond heeft ook workshops met Amnesty georganiseerd voor jonge spelers over de situatie van de mensenrechten in Qatar.”

Hebben jullie acties iets opgeleverd?

De Vlaminck: “De Qatari hadden schrik voor imagoschade. Ze willen namelijk het hart van de buitenlandse toerist winnen. Het kafala-systeem is intussen grotendeels afgebouwd, maar de kafala-praktijken bestaan in de praktijk nog steeds. Daar is echt een wettelijk verbod nodig. Qatar heeft ook een minimumloon, 280 euro, als enige land in het Midden-Oosten. Dat is niet veel, maar nogmaals: in de andere landen in de regio is dat er niet. Het Internationaal Vakverbond kan nu ook overleggen met de arbeidsmigranten in Qatar. Als je bedenkt dat activisten daar eerst clandestien werkten, is dat op zich al een hele vooruitgang.

Nu, migranten zijn niet vrij in Qatar. Qatar is een politiestaat. Ik heb het zelf ondervonden. Als je binnenkomt op de luchthaven moet je een applicatie downloaden en je moet die tonen als je de metro neemt of als je binnengaat in een publiek gebouw. Als je ’s avonds de applicatie opent in je hotel, dan kan je effectief zien waar je geweest en gedetecteerd bent. De overheid controleert dus elke activiteit.

Tegelijk vragen de arbeiders ons: ‘Als de lichten van de stadia straks zijn gedoofd, als internationale organisatie, gaan jullie dan weg? Want als jullie weggaan, dan riskeren we dat alles wat verwezenlijkt is in de voorbije periode wordt teruggedraaid.’ Conservatieve krachten stellen door de kritiek dat het toch nooit genoeg is en willen de verbeteringen na het WK ongedaan maken. Er is nog altijd geen solide wetgeving. Een arbeider die niet wordt betaald, kan niet naar een vakbond, want vakbonden zijn verboden. Hij kan niet naar de rechtbank stappen, want er is geen arbeidswetgeving waarop hij zich kan beroepen.”

“De arbeiders vragen ons: ‘Als de lichten van de stadia zijn gedoofd, gaan jullie dan weg? We riskeren dan dat alles wordt teruggedraaid.’” Gianni De Vlaminck, federaal secretaris, Algemene Centrale ABVV

Vanbrabandt: “In België vragen mensen ons: ‘Wat gaan we nu doen?’ Maar 10 december is het gedaan. Wij willen ons werk verderzetten na 18 december als het WK daar weg is en zien wat er overblijft. Het is heel belangrijk dat we die mensen niet in de steek laten.”

Waarvoor gaan jullie in Qatar nog strijden?

De Vlaminck: “In Qatar zou er een migrant worker’s center, een soort vakbondspermanentie, moeten komen waartoe mensen zich kunnen wenden als ze niet correct worden betaald. Bij de FIFA ijveren we voor een wereldwijd compensatiefonds. De FIFA en Qatar hebben zoveel geld besteed aan de organisatie van het WK en de FIFA zal zoveel in return krijgen, onder andere via kijkrechten en fotorechten. Dus moet ze nu een compensatiefonds met geld volstorten om slachtoffers van een arbeidsongeval die een blijvend letsel hebben, financieel te compenseren.

Verder is de situatie van het huishoudpersoneel in Qatar nog altijd problematisch. Ze moeten hun paspoort nog afgeven, worden slecht betaald en worden wellicht ook misbruikt in veel gevallen. Op een seminar van BWI zei de community leader van het huishoudpersoneel: ‘We willen dat jullie in Qatar actief blijven. Wij willen dezelfde progressie maken als die in andere sectoren. Wij willen dat wat bij de bewakingsagenten kon, die nu 400 euro verdienen, dat dat ook bij ons kan.’ Ze willen vechten voor hun rechten.”

Hoe is jullie relatie met de Belgische bedrijven die in Qatar actief zijn?

De Vlaminck: “Bedrijven willen in de eerste plaats winst maken. Een bedrijf als Besix is al veertig jaar actief in het Midden-Oosten en kent de situatie maar al te goed. Het neemt niet weg dat het een Belgische multinational is, waar Belgische vakbonden actief zijn – ACV en ABVV – die actief zijn in een Europese ondernemingsraad en op mondiaal gebied. Wij vragen dat Besix de normen respecteert, of het bedrijf nu werkt met de Marokkaanse bevolking op een werf in Rabat of met gastarbeiders in Qatar. Op die manier zijn we in de mogelijkheid geweest om inspecties op te zetten. We hebben de twee voetbalstadions kunnen bezoeken die Besix aan het bouwen was in Qatar en hebben aanbevelingen kunnen geven.”

Vanbrabandt: “Dit is het WK van het geld, met de Qatarese overheid die in Europa ook sportclubs sponsort, zoals Paris Saint-Germain, en de FIFA die ook daar alleen maar in geïnteresseerd is. Wij moeten op alle plaatsen daar iets tegenover zetten. Er zijn internationale arbeidsnormen. De IAO heeft allerlei conventies over veiligheid en gezondheid op het werk. Bedrijven moeten ze naleven, waar ook.

Wat er nu in Qatar is, is onvoldoende. Het zou nog beter moeten. Maar de verbeteringen die gebeurd zijn, zijn er puur door de campagnes en de aanhoudende druk van BWI geweest. De BWI, met al zijn leden, heeft daar echt wel veel energie, tijd en geld in gestoken. Qatar of de bedrijven gingen dat nooit automatisch doen.”

Het originele artikel vind je op de website van FOS.NGO