Wie het heeft over bedrijfsvoorheffing, heeft het ook over de belasting van natuurlijke personen. Maar sinds 2004 is deze uitspraak niet helemaal meer correct. Een deel van de bedrijfsvoorheffing voor nacht- en ploegenarbeid blijft namelijk bij de bedrijven. En dat is niet zomaar een klein bedrag: in 2023 overschreed de totale steun aan bedrijven zelfs de 2 miljard euro. Dat heeft uiteraard een aanzienlijke impact op de overheidsfinanciën, en die zal nog groter worden nu de regering-De Wever van plan is om nachtarbeid makkelijker te maken. Waarom blijft deze maatregel onder de politieke radar in een tijd waarin bezuinigd wordt op werknemers, sociale uitkeringen, pensioenen en openbare diensten? Daarnaast is de impact ook merkbaar op de lonen: ondanks de premies zijn nacht- en ploegenwerknemers "goedkoper" dan werknemers tewerkgesteld in een dagregime. Is het de bedoeling dat de regering miljarden steekt in werkregimes die schadelijk zijn voor de gezondheid en levenskwaliteit van de werknemers?

De bedrijfsvoorheffing dient om belastingen te betalen… niet echt!

Bedrijfsvoorheffing is een belasting op je maandelijkse inkomen die je als werknemer betaalt en door je werkgever wordt afgetrokken van je loon. De werkgever betaalt deze bedragen aan de belastingdienst als een vooruitbetaling van de personenbelasting van de werknemer. In 2004 nam de regering de beslissing om een gedeelte van deze bedrijfsvoorheffing vrij te stellen voor ondernemingen die ploegen- en/of nachtarbeid verrichten[1]. Deze loonsubsidies werden toen ingevoerd.

In de praktijk houdt de werkgever dus een deel van de aftrek in eigen zak. Hoeveel? Oorspronkelijk bedroeg deze steun 0,5% van het belastbaar loon van ploegen- en nachtarbeiders. Sinds 2016 bedraagt dit 22,8%, en zelfs 25% van het belastbaar loon van werknemers die volcontinu werken. 

Onderstaande grafiek toont de evolutie van deze steun aan bedrijven tussen 2005 en 2023, met projecties tussen 2024 en 2029.

Tussen 2005 en 2023 is deze loonsubsidie gestegen van € 106 miljoen naar € 2,187 miljard. De aanpassing van de vrijstellingspercentages in 2016 heeft de omvang van deze steun aanzienlijk verhoogd: in slechts één jaar tijd is de subsidie met € 364 miljoen gestegen. Sindsdien groeit het totale bedrag van deze subsidie aan bedrijven elk jaar. Als de politiek ongewijzigd blijft, rekent het Planbureau op een jaarlijkse toename van ongeveer 3%, waardoor de € 2,5 miljard euro in 2028 zal worden overschreden. Gezien de aangekondigde maatregelen van de regering De Wever op het gebied van nachtarbeid[2], zullen deze voorspellingen echter waarschijnlijk hoger uitvallen dan de werkelijke cijfers.

Steeds meer voordelen voor bedrijven, minder inkomsten voor de overheid

Aan de ene kant heeft de vrijstelling van doorstorting van bedrijfsvoorheffing voor gevolg dat de overheid heel wat miljarden inkomsten verliest. Aan de andere is de regering De Wever van plan om € 23 miljard te besparen, voornamelijk sociale uitgaven: loonmatiging, hervorming van de index, verlaging van de sociale uitkeringen,…[3] Wat de pensioenen betreft, bevestigde minister Jan Jambon onlangs zijn doelstelling om € 2,3 miljard te besparen tegen het einde van de legislatuur[4]. Als een van de belangrijkste doelstellingen van de regering-De Wever het in evenwicht brengen van de overheidsfinanciën is, waarom kijkt ze dan niet naar de omvang van de loonsubsidies op nacht- en ploegenarbeid? 

Naast budgettaire overwegingen, wat was de verwachte impact van deze maatregel op de economie en de arbeidsmarkt?

Efficiënte maatregel? Doelstelling bereikt?

Oorspronkelijk hadden deze loonsubsidies tot doel om de concurrentiekracht van ondernemingen te versterken, om de positie van sommige doelgroepen op de arbeidsmarkt te versterken en om de bijkomende kosten als werkgever voor ploegenarbeid te compenseren[5]. Wat is de werkelijke situatie?

Om deze vraag te beantwoorden gaan we naar het Rekenhof. Naast zijn functie als budgettair raadgever oefent het Rekenhof een controle op de goede besteding van de overheidsgelden uit. Die controles slaan zowel op de ontvangsten als op de uitgaven van de overheid. In verband met deze loonsubsidies, stelt het Rekenhof vast dat de doelstellingen van deze maatregel niet duidelijk zijn gedefinieerd en dat de resultaten ervan niet worden geëvalueerd. Bovendien werd, voor de jaren 2017 en 2018, de vrijstelling van nacht- en ploegenarbeid zelfs helemaal niet gecontroleerd door onze inspectiediensten. Dit had te maken met een te ingewikkelde wetgeving, onduidelijke formuleringen,…[6]

De impact van de vrijstelling van bedrijfsvoorheffing werd, voorafgaand aan de overheidsbeslissing, niet onderzocht. In haar opvolgingsaudit laat het Rekenhof weten dat van haar eerder 20 aangebrachte aanbevelingen slechts negen aanbevelingen werden uitgevoerd[7]. Creatie van jobs ? Onmogelijk te zeggen. Verder stelt het Rekenhof dat de maatregel de bedrijven niet op gelijke voet plaatst: terwijl de grootste bedrijven een groot deel van de taart opstrijken, worden de kleinere bedrijven benadeeld door hun omvang en door de administratieve procedures. 

In dezelfde geest wijzen onderzoekers van UCLouvain en UGent momenteel met de vinger naar een andere vorm van bijstand: de vrijstelling van werkgeversbijdragen aan de RSZ voor de eerste werknemer van een bedrijf. "Gezien de hoge budgettaire kostprijs en de gemengde resultaten pleiten de onderzoekers voor de volledige afschaffing of de beperking tot een beperkt aantal kwartalen”[8]. 

Is het niet tijd om de reeks subsidies te herzien die een aanzienlijke impact hebben op de overheidsfinanciën zonder hun doelstellingen te bereiken?

Naast de inefficiëntie van dergelijke maatregelen en hun impact op de overheidsfinanciën, is het interessant om de concrete gevolgen van loonsubsidies op het totale uurloon[9] van werknemers te analyseren. Concreet: zijn nacht- en ploegenwerknemers dankzij subsidies “goedkoper” dan werknemers tewerkgesteld in een dagregime?

Werken in nacht- en ploegen goedkoper dan werken overdag – 1 dag op 5 gesubsidieerd

Om deze vraag te beantwoorden, hebben we het totale uurloon van arbeiders in de chemische sector met verschillende arbeidsregelingen vergeleken, rekening houdend met de looncomponenten van paritair comité 116[10] en de loonsubsidies. We hebben ook de volgende gegevens vastgesteld:

• Bruto uurloon van € 20. 

• Sectorale nacht- en ploegenpremies[11], toegepast in een regime van 4 ploegen. 

• Voor de laatste kolom hebben we de premies verhoogd van de vroege en late ploeg (€ 2,5 per uur) en de nacht (€ 4 per uur).

In het licht van dit vergelijkende overzicht stellen we vast dat nacht- en ploegenarbeid “goedkoper” is dan dagwerk voor de onderzochte gevallen, ondanks de premies en hun verhogingen (laatste kolom). Het verschil bedraagt € 2,37 per uur en het jaarlijkse fiscale voordeel ten gunste van de werkgevers varieert tussen € 8.100 en € 9.500 (ongeveer) per werknemer. We merken ook op dat de loonsubsidies ongeveer 20% van het bruto jaarsalaris van de werknemers bedragen. Met andere woorden, één dag op de vijf wordt gefinancierd door de overheid wanneer een bedrijf gebruik maakt van nacht- en ploegenarbeid[12].

Foute keuze – En hoe zit het met de levenskwaliteit?

De regering moedigt ploegen- en nachtarbeid aan en dat is een foute keuze. Zij verzwijgt een essentieel element: deze vorm van arbeid is schadelijk voor de gezondheid en voor de kwaliteit van de relaties. 

Slaapstoornissen, spijsverteringsproblemen, cardiovasculaire problemen, risico op prostaat-, pancreas-, rectum-, blaas- en longkanker, verhoogd risico op diabetes... De lijst met de gevolgen van deze atypische werktijden is lang[13]. Er zijn ook slaapstoornissen, zoals blijkt uit een enquête van KUL-HIVA[14]. Dan kan de impact op de kwaliteit van gezins- en sociale relaties niet worden onderschat: de verplaatsing van schoolritmes, activiteiten en eventuele kinderopvangtijd, de onbeschikbaarheid voor sportieve, culturele of vrijetijdsactiviteiten die in het weekend plaatsvinden (of de werknemer nu de hoofdrolspeler, toeschouwer of gewoon begeleider is), enz[15].

Ondanks deze gevolgen voor de levenskwaliteit houdt de regering vast aan haar plan om het verbod op nachtarbeid af te schaffen en het inefficiënte, ongecontroleerde en dure systeem van loonsubsidies in stand te houden. Waarom hervormt de regering deze blanco cheque aan werkgevers niet in een tijd waarin begrotingsdiscipline aan de orde van de dag lijkt te zijn? Naast de financiële en fiscale aspecten, verwachten we dat de overheid miljarden uitgeeft aan het ondersteunen van arbeidstijden die de gezondheid en levenskwaliteit schaden?

[1] Deze methode van subsidie via de bedrijfsvoorheffing wordt ook gebruikt voor (onder andere) werknemers tewerkgesteld in onderzoek en ontwikkeling (R&D).

[2] De flexibiliteit en haar sociale f(r)actuur - ABVV-Experten.

[3] ABVV-FGTB || Beknopte analyse van regeerakkoord-De Wever-Bouchez.

[4] Pensions : Jan Jambon veut économiser 2,3 milliards, ce qu’il faut retenir de sa réforme - Le Soir.

[5] Vrijstellingen van storting van bedrijfsvoorheffing – een complexe regeling te ondersteuning van de werkgevers, pagina 17.

[6] Vrijstelling van storting bedrijfsvoorheffing (opvolgingsaudit) verslag, pagina 71.

[7] Zie vorige geciteerde voetnoot, pagina 62 en volgende.

[8] Regards économiques - La mesure «zéro coti» déçoit, UCLouvain en UGent.

[9] Onder het totale uurloon verstaan we de som van de directe looncomponenten (brutoloon) en de indirecte looncomponenten (werkgeversbijdragen aan de sociale zekerheid, eventuele sectorale fondsen, … en rekening houdend met steun gekoppeld aan diezelfde componenten (zoals loonsubsidies voor ploegen- en nachtarbeid).

[10] De volledige informatie over de arbeidsomstandigheden in deze sector is beschikbaar via volgende link sectorgids arbeiders-2023-2024.pdf.

[11] Sectorale loonbarema’s van de arbeiders in de scheikunde: pc-116-lonen.pdf.

[12] Er moet ook worden opgemerkt dat deze resultaten in grote lijnen vergelijkbaar zullen zijn voor andere sectoren en voor werknemers met een statuut bediende.

[13] Nachtarbeid? Slecht idee, Bart! | ABVV Scheikunde.

[14] Het werken in atypische arbeidstijden | ABVV Scheikunde.

[15] Nachtarbeid zet een rem op de kwaliteit van de relaties met anderen | ABVV Scheikunde.